سَـــبیل

سَـــبیل؛ راهی است برای به اشتراک گذاشتن دغدغه ها و پرسشهای فکری، مذهبی، سیاسی و فرهنگی بنده، محمد دهداری.


۱ مطلب در تیر ۱۳۹۵ ثبت شده است

وحدت فلسفه؛ از فارابی تا دینانی

محمد دهداری، جمعه، ۱۸ تیر ۱۳۹۵، ۱۰:۱۹ ب.ظ، ۴ نظر

دکتر دینانی یک اعتقادی دارد که ظاهرا از تفکر فلسفی فارابی وام گرفته است!
این هردو معتقدند فلسفه، یکی بیشتر نیست و حقیقت فلسفی - هر چند مکاتب فلسفی متعدد باشند - متعدد نیست.
لذا اختلافات فلاسفه در واقع یا مبنایی نیست یا وجوه و جلوه های مختلفی از حقیقت واحد است.
فارابی در همین راستا «الجمع بین رایی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطو» را نوشته تا بین نظریات ارسطو و افلاطون از یک سو و آن هر دو با عقاید اسلامی از سوی دیگر جمع کند.
دینانی هم تز مشابهی دارد که اخیرا چند بار از زبانش شنیده ام.
ایشان معتقدند فلسفه اصولا نه زمان مند است و نه مکان مند! فلسفه همه زمانی و هرجایی است و فیلسوفان در هر عصر و جغرافیایی که می زیسته اند یک حرف زده اند! اختلافات نظریات فلاسفه مثل تفاوت میان امواج متکثر دریایی است که در عمق واحد و همگن و همرنگ است! لذا فلسفه مانند علوم دیگر نیست که در هر عصری دچار تحول شود!
یکی از احتجاجات ایشان هم بر مدعای فوق، این سخن است که علم، زبان موجود است و لذا تغییر و تنوع و تحول در آن راه دارد ولی فلسفه، زبان وجود است و اینگونه نیست که کهنه شود و جدید و قدیم و شرقی و غربی داشته باشد!
البته دکتر دینانی در این خصوص بین فلسفه های مختلف هیچ فرقی نگذاشته یا حداقل بنده نشنیده ام. نه بین فلسفه های اسلامی و غیر اسلامی و نه حتی اروپایی و انگلیسی و نه حتی تر بین فلسفه های الحادی و توحیدی!
علی ای حال حتی اگر تز الجمع بین رایی الحکیمین فارابی را در خصوص ارسطو و افلاطون بپذیریم لیکن پذیرفتن نظریه وحدت فلسفه آنهم با تقریر دکتر دینانی به این سادگی ها میسور نیست! حداقل با این اطلاق و کلیت!

موضوع از دو حال خارج نیست؛ یا باید در چارچوب نظریه فوق به تعریفی مضیّق از فلسفه و فیلسوف آنهم معطوف به مبانی معرفتی مشابه(اگر نگوییم مشترک) قایل باشیم تا مدعای وحدت فلسفه را بتوانیم بپذیرم و یا اینکه مصنف نظریه را معتقد به تکثرگرایی و نسبی گرایی معرفتی بدانیم! چه آنکه همه می دانیم در آراء و نظریات فلاسفه و حتی در مبانی فکری ایشان و حتی تر در تعاریفی که از خود فلسفه ارائه داده اند تعارضات و تناقضات فراوان وجود دارد. لذاست که نمی توان با استناد به موضوع واحد فلسفه(آن هم از منظر صرفا یکی از نحله های فلسفی) حکم به وحدت تمامی فلسفه ها داد.

به عبارت دیگر یا منظوردکتر دینانی این بوده که نظریات فلاسفه ای که به معنی حقیقی کلمه فیلسوف هستند مشمول این وحدت می باشند و به عنوان مثال آراء متفکران ملحدی که نام فیلسوف بر خود نهاده اند در این جرگه نمی گنجد و یا اینکه نظریه وحدت فلسفه ایشان برآمده از تکثرگرایی معرفتی از همان جنس فیل و اتاق تاریک مولوی و حتی بدتر، از جنس قبض و بسط و صراطهای سروش می باشد!

آنچه مسلم است حالت دوم با محکمات بیانات و نوشتجات ایشان تطابق ندارد که تباین هم دارد! لیکن بنا به اطلاق گفتار ایشان در خصوص وحدت فلسفه تأویل اول را هم نمی توان به این سادگی بدان نسبت داد مگر به دلالت اقتضائی!

هرچند اگر همان تأویل اول را هم بپذیریم باز خالی از اشکال نیست! به عنوان مثالی نقض بد نیست متذکر شویم نظریه وحدت فلسفه مختص فارابی و دینانی نبوده بلکه در شرق و غرب عالم طرفداران متعددی داشته است. مثلا نظریه حکمت خالده سهروردی هم شباهت زیادی به نظریه فوق الذکر دارد. لیکن سهروردی فلسفه مشاء را انحراف از حکمت خالده می دانسته است! نکته نغز و مثال نقض بنده همینجاست!! یکی از فحول فلاسفه طرفدار وحدت فلسفه دیگر فیلسوف حامی این نظریه را تخطئه کرده است! و البته می دانید و می دانیم که اختلافات فلاسفه - حتی در آن تعریف مضیّق معطوف به مبانی معرفتی مشابه - بسیار بیش از این حرفهاست!